Cần chấm dứt 'cuộc đua xuống đáy' về ưu đãi thuế trong khối ASEAN
Đây là thông điệp được đưa ra trong Báo cáo “Hướng tới chính sách thuế bền vững trong khối ASEAN – Trường hợp ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN)”. Hội thảo công bố báo cáo do Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), Tổ chức Oxfam, Liên minh Thuế và Công bằng Tài chính châu Á (TAFJA)… phối hợp tổ chức chiều ngày 25/6, tại Hà Nội.
Ưu đãi thuế không làm tăng đầu tư từ nước ngoài
Trình bày kết quả báo cáo, ông Nguyễn Đức Thành – Cố vấn trưởng VEPR cho biết, mặc dù các quốc gia thành viên ASEAN đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và ổn định trong nhiều thập kỷ, tuy nhiên hầu hết lại ghi nhận mức thu ngân sách tương đối thấp.
Cụ thể, trong khu vực ASEAN, tỷ lệ thu ngân sách trên GDP thấp hơn đáng kể so với các nước OECD. Tỷ lệ trung bình ở ASEAN là 19,1% GDP năm 2018, chưa bằng một nửa so với mức trung bình ở các nước OECD và thấp hơn khu vực Mỹ Latinh và Caribe.
Điều này dẫn đến khả năng đáp ứng hạn chế của ngân sách và tiếp tục gây ra thâm hụt ngân sách. Mức thâm hụt này tạo ra nhiều hệ lụy lớn cho khả năng đầu tư nâng cao chất lượng dịch vụ công, cơ sở hạ tầng và quản trị tốt.
Một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến thực trạng này, theo ông Thành là do trong khi các nước ASEAN phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ thuế TNDN, thì các nước lại đang dần mất đi các khoản thu ngân sách khổng lồ thông qua việc cung cấp ưu đãi thuế lớn cho các nhà đầu tư nước ngoài.
“Các tổ chức quốc tế đã nhiều lần cảnh báo các nước thành viên ASEAN cần ngừng áp dụng các ưu đãi thuế không cần thiết. Điều này làm giảm thu ngân sách do ưu đãi thuế TNDN, ước tính khoảng 6% GDP ở Campuchia và 1% GDP ở Philippines. Những khoản thất thu này đã có thể được sử dụng để trang trải phần lớn chi tiêu ngân sách đối phó với đại dịch Covid-19, đơn cử tại Philippines, khoản thất thu này ước tính chiếm 1/3 ngân sách chi cho các biện pháp giảm thiểu tác động của Covid-19” – ông Thành nói.
Các đại biểu chia sẻ, trao đổi tại hội thảo. Ảnh: Thiện Trần
Đáng chú ý, nhóm nghiên cứu thực hiện báo cáo còn cho biết, cũng giống như nhiều khu vực khác trên thế giới, các nước thành viên ASEAN đang cạnh tranh với nhau trong một “cuộc đua xuống đáy” bằng cách hạ thấp mức thuế TNDN và liên tục đưa ra các ưu đãi thuế rất lớn đối với các nhà đầu tư.
Trong 10 năm qua, thuế suất trung bình thuế TNDN của khu vực đã giảm từ mức trung bình 25,1% (năm 2010) xuống còn 21,7% (năm 2020). Với thực trạng một số nước thành viên áp dụng thời gian ân hạn thuế lên tới 20 năm và các ưu đãi lớn khác dựa trên lợi nhuận, mức thuế suất trung bình thuế TNDN thực nộp giảm 9,4 điểm phần trăm.
“Điều này khiến ASEAN trở thành một trong những khu vực có mức thuế TNDN thực nộp sau ưu đãi thuế thấp nhất trên thế giới. Cạnh tranh thuế và ưu đãi thuế trở thành mảnh đất màu mỡ cho các hành vi dịch chuyển lợi nhuận. Các quốc gia như Thái Lan, Indonesia và Malaysia ước tính mất ít nhất từ 6 - 9 điểm phần trăm doanh thu thuế TNDN do hành vi chuyển lợi nhuận của các công ty đa quốc gia. Cuộc đua xuống đáy là một trò chơi mà tất cả các nước thành viên tham gia đều thua cuộc” – báo cáo chỉ ra.
Mặc dù các quốc gia thành viên ASEAN đang “đua” cạnh tranh thuế với nhau, tuy nhiên, nhóm nghiên cứu thực hiện báo cáo cho biết, không có bằng chứng thực nghiệm nào cho thấy ưu đãi thuế làm tăng đầu tư trực tiếp nước ngoài tại ASEAN, thậm chí thực tế còn ngược lại.
“Hầu hết các ưu đãi thuế TNDN hiện tại ở ASEAN không nhằm thu hút nguồn vốn đầu tư dài hạn, mà thay vào đó được sử dụng để khỏa lấp cho những yếu kém trong năng lực quản trị, cơ sở hạ tầng và đáp ứng mong muốn ngắn hạn của các nhà đầu tư bằng cách cắt giảm thuế TNDN xuống mức tối thiểu. Bên cạnh đó, ưu đãi thuế thậm chí đã tạo ra môi trường đầu tư không công bằng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ” – ông Nguyễn Đức Thành cho biết.
Hướng tới chính sách thuế công bằng, bền vững trong khối ASEAN
Đưa ra khuyến nghị để giải quyết thực trạng trên, cũng như tăng cường hợp tác về thuế nhằm hướng đến chính sách thuế bền vững trong khối ASEAN, bà Babeth Ngọc Hân Lefur – Giám đốc Quốc gia Tổ chức Oxfam tại Việt Nam cho rằng, trước hết, ASEAN cần lập “danh sách đen” và “danh sách trắng” của các ưu đãi thuế nhằm làm rõ loại ưu đãi nào có lợi và loại nào không có lợi.
Theo đó, tất cả những ưu đãi thuế có hại cần được đưa vào danh sách đen, đi kèm với kế hoạch và thời hạn cụ thể cho việc loại bỏ chúng. Danh sách đen nên bao gồm các ưu đãi thuế dựa trên lợi nhuận, như các ưu đãi thuế tạo ra mức thuế suất thấp cho lợi nhuận chịu thuế như ân hạn thuế, miễn thuế, chuyển lỗ và thuế suất ưu đãi.
Cùng với đó, ASEAN nên thống nhất một danh sách trắng quy định những ưu đãi thuế được cho phép và chấp nhận áp dụng trong khu vực. Danh sách trắng nên bao gồm các ưu đãi thuế dựa trên đầu tư, thúc đẩy những đầu tư hữu ích cho cộng đồng. Tuy nhiên cũng cần có cơ chế giám sát tính hiệu quả của các ưu đãi này, để tránh các hành vi lạm dụng quá mức các khoản khấu trừ thuế…
Thứ hai, ASEAN cần thiết lập mức thuế suất tối thiểu trong khu vực, nhằm chấm dứt “cuộc đua xuống đáy” về ưu đãi thuế. “Trong khi các nước trên thế giới đang xây dựng quy định về mức thuế suất tối thiểu toàn cầu, ASEAN nên thống nhất một cách tiếp cận chung trong khu vực. ASEAN cần thống nhất mức thuế TNDN thực nộp của từng nước không được thấp hơn mức thuế suất thuế TNDN thực nộp tối thiểu của khu vực. Mức thuế suất thực nộp tối thiểu này nên được ASEAN thảo luận một cách kỹ lưỡng và nên quanh mức từ 12,5% đến 20%” – bà Babeth Ngọc Hân Lefur nói.
Thứ ba, ASEAN cần xây dựng các quy định về quản trị tốt các ưu đãi thuế. Đặc biệt, cần phải đảm bảo rằng không có một ưu đãi thuế nào được áp dụng riêng lẻ cho một doanh nghiệp nào đó một cách tùy tiện. Trong mọi trường hợp, bất kỳ ưu đãi thuế nào cũng phải có một thời gian áp dụng rõ ràng và ngày kết thúc được quy định trong luật.
“Nếu các nước thành viên ASEAN thực sự mong muốn vượt qua các thách thức về phát triển bền vững như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng ngày càng gia tăng và tỷ lệ nghèo cao, các nước cần chấm dứt “cuộc đua xuống đáy” về ưu đãi thuế, với những cam kết chính trị mạnh mẽ nhằm cải thiện việc huy động nguồn thu nội địa. Đồng thời, các quốc gia thành viên ASEAN cần hợp tác để xây dựng hệ thống thuế công bằng và bền vững hơn, nhằm tạo điều kiện để mỗi quốc gia thành viên thu đủ ngân sách phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước” - ông Tony Salvador - Nghiên cứu viên về pháp lý tại Third World Network, một thành viên Hội đồng điều phối của TAFJA chia sẻ./.